ارزیابی صفات فیزیولوژیک ژنوتیپ های گندم نان زمستانه و دوفصله در شرایط قطع آبیاری انتهای فصل

کمبود آب مهم ترین عامل محدود کننده تولید محصولات کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک است و به همین علت دستیابی به ارقام گندم متحمل به تنش کم آبی، در برنامه های به نژادی از اولویت خاصی برخوردار می باشد. به منظور ارزیابی تحمل ژنوتیپ های گندم نان به تنش خشکی پس از گلدهی و20 روز بعد از گلدهی در طول سه سال زراعی90 -1387 آزمایش هایی تحت شرایط آبیاری بدون تنش و تنش خشکی با استفاده از 19 ژنوتیپ امید بخش گندم نان زمستانه و بینابین به صورت کرت های خرد شده بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی شامل سه عامل رژیم آبیاری به عنوان عامل اصلی و ژنوتیپ های گندم به عنوان عامل فرعی با سه تکرار در موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر- کرج اجرا شد. نتایج نشان داد که تنش خشکی علاوه بر عملکرد دانه، شاخص برداشت، محتوای نسبی آب برگ پرچم، افت دمای پوشش گیاهی، محتوای کلروفیل و پایداری غشای سلولی را کاهش داد. ژنوتیپ های با عملکرد بالاتر، از محتوای نسبی آب برگ پرچم، افت دمای پوشش گیاهی و پایداری غشای سلولی بالاتری برخوردار بودند. در شرایط تنش خشکی شدید ( قطع آبیاری پس از مرحله گلدهی) (s1) همبستگی مثبت و بسیار معنی داری بین عملکرد دانه و افت دمای پوشش گیاهی و پایداری غشای سلولی وجود داشت. ژنوتیپ شماره 6 از نظر افت دمای پوشش گیاهی و پایداری غشای سلولی بالاترین و ژنوتیپ های شماره 1، 2 و 12 (به ترتیب ارقام شهریار و الوند و لاین (basswood/mv17) کمترین مقدار را در شرایط تنش شدید (s1) به خود اختصاص دادند. با توجه به این همبستگی به نظر می رسد افت دمای پوشش گیاهی و پایداری غشای سلولی می توانند به عنوان شاخص های گزینش ژنوتیپ های متحمل به تنش خشکی درنظر گرفته شوند. ارزیابی ژنوتیپ ها از نظر تحمل خشکی با استفاده از شاخص های تحمل تنش (sti)، حساسیت به تنش (ssi)، تحمل (tol)، میانگین بهره وری (mp) و میانگین هندسی (gmp) انجام گرفت. در مجموع با در نظرگرفتن شاخص های فیزیولوژیک و شاخص های حساسیت و تحمل خشکی و همچنین عملکرد دانه در دو شرایط بدون تنش و تنش خشکی، ژنوتیپ شماره 6 که حاصل تلاقی رقم پیشتاز با رقم فرانسوی گاسپارد می باشد (pishtaz*2/gaspard)به عنوان برترین و متحمل ترین ژنوتیپ ها به هر دو تنش خشکی ملایم ( تنش پس از مرحلۀ شیری دانه) و خشکی شدید (تنش پس از مرحلۀ گلدهی) مشخص گردید و جهت معرفی به کشاورزان در آزمایشات on-farm در شرایط زارعین شرکت داده شدند.